Forum archeologii zawodowej - archeologia.org.pl

tadek109

Tekst proponowany do druku:

Eksploracja – (pierwsza w publikacji próba definicji) ruch społeczny o podłożu historyczno- hobbystycznym uznający metody badawcze w oparciu o kontekst przestrzenny oraz kontekst źródeł wytworzenia, wyposażenia rodzajowego i ilościowego. Ta młoda dziedzina badawcza, naukowo nie potwierdzona, zajmuje się źródłami materialnymi pochodzącymi z czasów bliskich współczesności, w szczególności o charakterze militarnym.

Eksploracja – bękart archeologii ?

Wielu z Państwa słowo to kojarzy się jedynie z ogólnikową nazwą zespołu technik stosowanych w archeologii. Dla kilku tysięcy Polaków ma ona inne, fascynujące znaczenie. Jest to ruch hobbystyczny, zajmujący się tajemnicami, głównie II wojny światowej i poszukiwaniem skarbów – skarbów również najczęściej ukrytych w czasie tej wojny. Jedni szukają „Złotego Pociągu” w Piechowicach, dla drugich jest to zniszczony żołnierski guzik, łuska czy zardzewiały hełm.

Ruch miłośników eksploracji przybrał ogólnopolską zorganizowaną formę siedem lat temu. Obecnie eksploratorzy są zrzeszeni w kilkunastu legalnych, zarejestrowanych stowarzyszeniach. Eksploratorzy spotykają się dwa razy do roku na kilkudniowych zlotach. Zloty te mają charakter zapoznający uczestników z historią i tajemnicami danego miejsca czy regionu. Przykłady miejscowości: Wałcz, Toruń, Świnoujście, Modlin, Spała, Gdańsk, Złoty Stok. Większość czasu na zlotach spędza się na zwiedzaniu, z lokalnym przewodnikiem zabytków militarnych: fortów, bunkrów, wyrzutni i poligonów. Edukacyjny charakter zlotów nie podlega więc dyskusji.

Drugim nurtem eksploracji jest kolekcjonerstwo wyposażenia wojskowego. I tu wkraczam w trudny temat. Podstawowym wyposażeniem technicznym eksploratora jest wykrywacz metali i saperka (mała wojskowa łopatka). Przy okazji poszukiwań drugowojennnych militariów (tzw. archeologia wojskowa *) eksploratorzy natrafiają na znaleziska archeologiczne. A tu zaczyna się dramat. Dramat archeologów, konserwatorów ale również i eksploratorów. Nie we wszystkich krajach (wyjątki: Wielka Brytania czy niektóre landy niemieckie) znalezisko archeologiczne jest własnością skarbu państwa. U nas w kraju państwowa własność znaleziska archeologicznego włącza aparat przymusu (policja, prokuratura) do ścigania eksploratorów. Konserwatorzy zabytków (ustawa z dnia 15.02.1962 r. O ochronie dóbr kultury) ścigając eksploratorów korzystają przede wszystkim z luk prawnych w postaci zapisów „charakter zabytkowy jest oczywisty” i „przedmiotem ochrony mogą być w szczególności”. Takie nieprecyzyjne zapisy można dowolnie interpretować i nimi manipulować. Nowe, złożone projekty ustaw do sejmu RP są bardziej precyzyjne i oczywiście zdecydowanie bardziej restrykcyjne. I to nie tylko dla eksploratorów ale również dla archeologów. Wynikają one z przyjętej zachodniej doktryny konserwatorskiej (globalizacja), że naukowemu zbadaniu mają podlegać wyłącznie zabytki zagrożone (działania ratownicze). Czysto naukowe badania mają być czymś wyjątkowym ! Jest to doktryna, według mojej oceny oszczędzająca budżet państwa i wstrzymująca kierunki badań zabytków ściśle „narodowych” (motywacja – kiedyś nie było granic a w przyszłości też ich nie będzie).

Dla przeprowadzenia przez ścieżkę sejmową takiego prawa potrzebny jest kozioł ofiarny – który sankcjonowałby surowsze prawo i odwrócił uwagę społeczeństwa od sedna sprawy. Takim kozłem ofiarnym zostali okrzyknięci tzw. detektoryści (określenia konserwatorów:„rabusie”, „kolekcjonerzy”). Pomimo, że w środowisku eksploratorów, osób z niską świadomością ochrony dziedzictwa narodowego jest jak szacuję niewielu (ilości odpryskowe) to niszczenie przez nich zabytków archeologicznych jest niestety bardzo widoczne i rzutuje w konsekwencji niechęcią konserwatorów do całego środowiska eksploratorów.

Innym aspektem sprawy jest odrzucenie eksploratorów jako podmiotu do prowadzenia działań edukacyjnych przez konserwatorów („ze złodziejami się nie rozmawia”). Pomimo jednoznacznego zalecenia nr 921 (Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy **, które brzmi: „Należy zachęcać muzea, archeologów i stowarzyszenia archeologiczne do nawiązywania i utrzymywania kontaktów z użytkownikami wykrywaczy metali oraz włączanie ich jeśli to możliwe do uczestnictwa w wykopaliskach pod kompetentnym nadzorem”. Taniej i efektywniej jest edukować niż później ścigać. Ale konserwatorzy nie czytają książek o resocjalizacji.

Część archeologów rozumiejąca potrzebę ochrony zabytków a nie samej litery prawa jest przychylna i gotowa do współpracy ze środowiskiem eksploratorów. Niestety, archeolodzy są zależni od wojewódzkich konserwatorów zabytków (zezwolenia na prowadzenie wykopalisk) i boją się jak ognia oficjalnie włączać w działania hobbystów. Archeolodzy i muzealnicy pomagają eksploratorom merytorycznie ale z wyżej wymienionych względów wola pozostawać w cieniu.

Ruch eksploratorski, sądzę również jest odpowiedzią społeczną na kastowość środowiska archeologicznego, hermetycznie zamkniętego w swoich „wykopach” i „pracowniach”. Brak poparcia politycznego znanego z lat sześćdziesiątych („Tysiąc Lat Państwa Polskiego”) dla archeologii uzewnętrznia się alienacją kręgu naukowego od społeczeństwa. Tylko jeden (!) polski autor, archeolog pisze popularne książki o archeologii gdy tymczasem eksploracja posiada w swoim kręgu aż czterech autorów, wydających rocznie po jednej książce. Archeolodzy wydają jedno pismo, eksploratorzy – dwa: ODKRYWCA i EKSPLORATOR. Eksploracja jest również odpowiedzią na brak zainteresowania archeologii - wiekami bliższymi współczesności. Archeologia jedynie sporadycznie zajmuje się materialnymi wyrazami współczesności.. Ale w mojej ocenie i chyba większości tradycyjnych archeologów badanie współczesności nie jest czystą archeologią – ta zajmuje się maksymalnie wiekami średnimi. Archeologia dla współczesności stosuje tylko badawcze metody archeologiczne. Badaniem materialnej historii bliskiej współczesności, myślę, że w przyszłości wypełni eksploracja wobec ewidentnej pustki naukowej w tym zakresie, pomimo, że eksploracja jeszcze nie zdefiniowała swoich własnych metod badawczych. Nadmienię, że eksploratorzy często korzystają z zaawansowanych technologii i metod: radar geologiczny, wykrywacze metali ramowe i podwodne, geosejsmika, fotografia lotnicza, kamery wprowadzane w otwory, zdalne pojazdy podwodne z kamerą, wykorzystanie promieniowania UV, sonary itp.

Jedynym rozwiązaniem problemu jakim jest ochrona zabytków, jest współpraca naukowców z amatorami. Zabytki są dobrem społecznym a obecnie i ponadnarodowym( idea globalizacji), chronionym za społeczne pieniądze i dwutorowość systemów poznawczych i pozyskiwawczych tylko szkodzi tej ochronie. Niech litera prawa nie przysłania oczu konstruktorom tego prawa i ich egzekutorom. Prawo należy stosować niekiedy ale i zasadnie elastycznie aby ochronić zabytek. Prawo nie jest celem samym w sobie a cenzura artykulacji zainteresowań w mediach stosowana przez środowisko konserwatorów jest wyłącznie wyrazem słabości ich argumentacji. Pamiętajmy, że raz zniszczony zabytek nawet po rekonstrukcji nie będzie już nigdy zabytkiem. Odnowa zabytków jest priorytetem, któremu należy podporządkować działania prawne. Działania prawne nie mogą w instrumentalnym traktowaniu i nieliczeniu się z realiami społecznymi szkodzić ochronie dziedzictwa narodowego. Zasadniczym celem działania służb konserwatorskich niech będzie zabytek i edukacja a nie skupianie się na literze prawa.

* Bogusław Perzyk „Archeologia pól bitewnych XX wieku w Polsce”, Muzealnictwo Wojskowe, t. 6, Warszawa 1995.

** Generalny Konserwator Zabytków, Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich „Międzynarodowe zasady ochrony i konserwacji dziedzictwa archeologicznego”. Wybrał i opracował Zbigniew Kobyliński, Warszawa 1998.
A tak na marginesie chodzi o uchwałe 921 UE

tadek109

Pomimo jednoznacznego zalecenia nr 921 (Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy **, które brzmi: „Należy zachęcać muzea, archeologów i stowarzyszenia archeologiczne do nawiązywania i utrzymywania kontaktów z użytkownikami wykrywaczy metali oraz włączanie ich jeśli to możliwe do uczestnictwa w wykopaliskach pod kompetentnym nadzorem”. Taniej i efektywniej jest edukować niż później ścigać. Ale konserwatorzy nie czytają książek o resocjalizacji.
Może ktoś to wytłumaczy ?

Uzytkownik

tadek109

Osobiście jestem w tej dobrej kondycji psychicznej ,że znam to rozporządzenie(mamsia inwwstowala we mnie).Tylko czy jest przetłumaczone na jęz.polski.Bo mozna to traktować jak" normę okładkową" a wPolsce są takowe okładka przetłumaczona a środek nie.
I co się dzieje chyba nie muszę tłumaczyć.

Uzytkownik

Gratuluję.

Stysz

To poczekajmy, aż to się ukaże drukiem, a potem to sobie skomentuję.
Prosiłbym jedynie o podanie namiarów na ten druk, można wtedy będzie to zrecenzować, wcześniej, jak dla mnie, nie ma to sensu.

Matejko

piotrus

"Dobrą stroną tego całego zamętu jest to, że nas (detektorystów) jest znacznie więcej niż Was (archeologów)."

Bardziej użyłbym sformułowania "korzystne dla nas jest to że jest nas więcej..." - jest precyzyjniejsze

bo nie widzę żadnej dobrej strony w masowości tego zjawiska, a przynajmniej nie dla ochrony dziedzictwa a w szczególności dla archeologii

Matejko

armand

Tadek109,jak się coś publikuje, to w świecie naukowym podaje się źródło. Pomimo, że podałeś autora, to autorem większej części tego tekstu nie jest B. Perzyk, tylko moja skromna osoba:
Wojciech Oksieńciuk, Eksploracja... bękart archeologii, Zabytki nr 2/2001.