Forum archeologii zawodowej - archeologia.org.pl

FCarcheo

Pojawił się podręcznik do palinologii.

[link widoczny dla zalogowanych]

Palinologia - Dybova-Jachowicz S., Sadowska A. (red.); ISBN: 83-89648-02-4; ss. 411

„Palinologia” omawia szereg zagadnień związanych z badaniami spor i ziarn pyłku i jest podręcznikiem przeznaczonym przede wszystkim dla studentów uniwersyteckich (studia z zakresu biologii i ochrony środowiska, geologii, geografii, archeologii, a także medycyny).

cena 30 zł

Stysz

Co się tyczy badań - paleobiologicznych i palinologicznych, to były robione w Gdańsku u dominikanów.

czerwone znaczki - to miejsca pobierania próbek

Dolne warstwy - śmierdziały bagnem, ok 0,5m od profilu była latryna - po kilku dniach od doczyszczenia profil zmienił barwę. Dość drastycznie - stratyfikacja wcześniej całkowicie nie rozróżnialne nagle okazała się czytelna.

FCarcheo

Jeśli chodzi o tę publikację, to bardzo mnie interesuje na ile może ona być pomocna w prowadzeniu analiz palinologicznych we własnym zakresie?

Ile kosztuje mikroskop, który pozwalałby na takie badania – np. rzut oka na próbki pobrane z wnętrza garnka itp. Czy są realne szansę, aby palinologia stanowiła powszechne narzędzie badań archeologicznych.

Ewentualnie, jakie są koszty zlecenia naukowej analizy palinologicznej oraz jak zbierać próbki do takiej analizy?

Arkadiusz Sołtysiak · Gość

Palinologia już jest powszechnym narzędziem badań archeologicznych. Polecam strone BIAX Consult, jest tam mnóstwo odnośników: [link widoczny dla zalogowanych]

A pytania o koszty i techniki lepiej zadać specjalistom; kilka namiarów już jest w sąsiednim wątku.

Piotr

gość · Gość

Szanowni Państwo,
wymiana uwag i zapytań, które pojawiły się ostatnio na forum w sprawie badań palinologicznych na stanowiskach archeologicznych, zmobilizowały mnie do wyjaśnień, które mam nadzieję, będą Państwu przydatne.

1. Przede wszystkim chciałabym gorąco polecić doskonały podręcznik, w którym zostały wyłożone metody badań materiałów pochodzenia roślinnego, które można spotkać na stanowiskach archeologicznych (Lityńska-Zając M., Wasylikowa K. 2004. Przewodnik do badań archeobotanicznych. Wyd. Sorus, Poznań; [link widoczny dla zalogowanych]). Jest tam informacja na temat zastosowania palinologii, analizy szczątków makroskopowych roślin, drewna, węgli drzewnych, fytolitów, a także niektórych metod biochemicznych oraz molekularnych. Ze względu na swój zakres, jest to w mojej opinii podręcznik unikalny w skali Europy, w którym została wyłożona nie tylko metodyka badań, lecz także szeroko omówiono w nim możliwości interpretacji wyników analiz różnych kategorii materiału botanicznego pod kątem określonych problemów związanych ze stanowiskiem archeologicznym. Według mnie, ten podręcznik powinien się znaleźć w bibliotece każdego archeologa, który jest zainteresowany współpracą z przyrodnikami.
2. Z kolei podręcznik Palinologia (red. S. Dybova-Jachowicz, A. Sadowska, 2003, Wyd. Instytut Botaniki, PAN, Kraków; [link widoczny dla zalogowanych]) zawiera rozdziały dotyczące metodyki badań palinologicznych, podstaw teoretycznych palinologii, a także m. in. zarys historii roślinności na obszarze Polski w czwartorzędzie, a w rozdziale dotyczącym holocenu szczególną uwagę zwrócono na relacje człowiek/środowisko; krótki rozdział dotyczy możliwości wykorzystania analizy pyłkowej do badań na stanowiskach archeologicznych.
3. Chciałabym z całą mocą podkreślić, że wszelkie badania „środowiskowe” na stanowiskach archeologicznych, w tym badania botaniczne, muszą być wykonywane przez specjalistów i nie wystarczy tutaj tylko przeszkolenie w danej dziedzinie. Palinologia jest dyscypliną botaniczną ze względu na rodzaj materiału kopalnego (pyłek jest elementem roślinnym) i geologiczną ze względu na procesy związane z formowaniem się zespołu kopalnego oraz fosylizacją. Pomijając problemy warsztatowe, o których poniżej, interpretacja wyników analizy pyłkowej musi się opierać na głębokiej wiedzy z zakresu biologii i ekologii roślin oraz na specyficznej wiedzy w zakresie odrębnej dziedziny, jaką jest palinologia (m. in. dot. produkcji i rozprzestrzeniania pyłku, reprezentatywności jakościowej (taksonomicznej), ilościowej i przestrzennej spektrum pyłkowego, etc...); należy również podkreślić, że samo oznaczanie pyłku jest skomplikowaną techniką i wymaga wiedzy z zakresu taksonomii palinologicznej oraz przynajmniej podstawowej znajomości flory.
4. Jednym słowem – w pełni popieram stwierdzenie jednego z dyskutantów forum, że każdy powinien wykonywać prace, do których jest przygotowany merytorycznie poprzez swoje wykształcenie. Palinologia (szersze określenie), a także sama analiza pyłkowa, to nie tylko metoda badań, ale cała, bardzo skomplikowana dziedzina wiedzy.
5. Analizy pyłkowej nie można wykonać we „własnym zakresie” nie tylko z przyczyn merytorycznych, o których powyżej, lecz także dlatego, że przygotowanie prób do analizy wymaga specjalistycznego laboratorium (obróbka chemiczna), a sama analiza mikroskopowa wymaga wysokiej jakości sprzętu optycznego (nie ma mikroskopów za kilkaset zł; są to ceny od kilkunastu do ponad 100 tys. zł), kolekcji porównawczej oraz innych materiałów pomocniczych. Więcej, również samo zebranie próbek do badań palinologicznych należy do palinologa, ze względu na bardzo rygorystyczne procedury zapewniające pobranie materiału, który nie będzie zanieczyszczony obcym (także współczesnym) pyłkiem; do palinologa należy także wybranie najbardziej właściwej strategii próbkowania na stanowisku, uwzględniającej specyfikę stanowiska/obiektu, charakter osadu (np. przypuszczalne tempo depozycji, sposób formowania się warstwy, zawartość materii organicznej) oraz problematykę, dla której takie badania są podejmowane.
6. Najbardziej idealny model dla badań środowiskowych na stanowiskach archeologicznych, to ścisła współpraca archeologa oraz „środowiskowca/środowiskowców”, na wszystkich etapach prac, od momentu ich planowania po wspólne, wieloautorskie publikacje. Jako wzór, można podać np. duże opracowanie pod red. K. Harmaty (paleoekologia), J. Machnika (archeologia) i L. Starkla (paleohydrologia, geomorfologia) Environment and man at the Carpathian Foreland in the Upper Dniester Catchment from Neolithic to Early Medieval Period. PAU, Prace Kom. Prehistorii Karpat, t. 3, Kraków 2006. Taka współpraca przynosi efekty wtedy, gdy archeolog dysponuje przynajmniej elementarną wiedzą w zakresie metod przyrodniczych, a współpracujący z nim przyrodnicy w zakresie archeologii – jednym słowem wtedy, gdy różni specjaliści potrafią się ze sobą dogadać w sprawach merytorycznych.
7. Według mnie podstawowe warunki efektywnej współpracy archeologa i palinologa to:

A. Podjęcie współpracy w terminie uwzględniającym dużą pracochłonność badań palinologicznych, a więc najlepiej we wczesnym etapie prac archeologicznych
B. Przedyskutowanie celów ewentualnych badań palinologicznych i sformułowanie oczekiwań w odniesieniu do problematyki stanowiska
C. Podjęcie właściwych badań palinologicznych powinny poprzedzać wiercenia sondażowe oraz ekspertyza, które wskażą:
- czy osady zawierają interesujący archeologa odcinek czasu
- czy stan zachowania pyłku gwarantuje odpowiedni poziom jego oznaczenia z uwzględnieniem taksonów wskaźnikowych
D. Profile i próbki do analizy pyłkowej muszą być pobrane przez palinologa

8. W określonych przypadkach analiza pyłkowa może dotyczyć materiału z pojedynczych obiektów (np. zawartość naczyń), czy warstw. W takim przypadku naczynie należy zabezpieczyć przed zanieczyszczeniem pyłkiem współczesnym (zamknięcie w worku plastikowym); nie należy pobierać próbek samemu bez uprzedniej konsultacji z palinologiem. Wyjątkowo, gdy bieżąca konsultacja z palinologiem nie jest możliwa, można zabezpieczyć próbkę poprzez wbicie niewielkiego pojemnika w osad i wyciągnięcie próbki w całości, bez jej rozdrabniania – chodzi o to, by nie miała kontaktu z powietrzem, w którym stale unosi się zawiesina współczesnego pyłku; pojemnik musi być idealnie czysty i natychmiast przykryty zakrętką. Z takiego materiału, w warunkach laboratoryjnych można pobrać czysta próbkę do badań. Dobrze jest, jeśli lokalizacja i sposób pobrania próbek są udokumentowane fotograficznie; lokalizacja musi być zaznaczona na profilu.
9. W Polsce jest kilka ośrodków botanicznych, geologicznych i archeologicznych, w których pracują palinologowie mający doświadczenie we współpracy z archeologami lub, których praca naukowa wręcz koncentruje się na tematach związanych z archeologią (kolejność przypadkowa):
Zakład Paleobotaniki, Instytut Botaniki PAN w Krakowie
Zakład Paleobotaniki, Instytut Botaniki UJ
Instytut Geologii UW
Katedra Geomorfologii, Uniwersytet Łódzki
Zakład Biogeografii i Paleoekologii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza
Instytut Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wrocławski (?)
Zakład Botaniki, Instytut Biologii, Uniwersytet w Białymstoku
Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Oddział w Poznaniu
Instytut Ekologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet im . M. Kopernika
Instytut Archeologii, Uniwersytet im. M. Kopernika
Katedra Geografii Fizycznej i Paleogeografii, Uniw. M. Curie-Skłodowskiej
Oddział Geologii Morza Instytutu Geologicznego, Gdańsk
Pracownia Paleoekologii i Archeobotaniki, Katedra Ekologii Roślin, Uniwersytet Gdański
Bardziej ograniczona jest liczba ośrodków, w których pracują specjaliści a zakresie badań szczątków makroskopowych roślin ze stanowisk archeologicznych (wąsko ujmowana archeobotanika); są to:
Zakład Paleobotaniki IB PAN w Krakowie
Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Oddziały w Krakowie i Poznaniu
Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
Zakład Biogeografii i Paleoekologii, Uniwersytet im. A. Mickiewicza
Pracownia Paleoekologii i Archeobotaniki, Uniwersytet Gdański
9. Archeologowie, których interesuje współpraca i problematyka badań przyrodniczych na stanowiskach archeologicznych, mają okazję do dyskusji podczas dorocznych konferencji Stowarzyszenia Archeologii Środowiskowej, które zawiązało się dwa lata temu na wzór analogicznego stowarzyszenia brytyjskiego. W 2007 r. konferencja pt. Dynamika antropogenicznych przekształceń rzeźby w późnym vistulianie i holocenie. III Sympozjum Archeologii Środowiskowej, ma się odbyć w Dychowie (17-19.05). Organizatorem jest prof. dr hab. Bolesław Nowaczyk, Zakład Geomorfologii, Instytut Paleogeografii i Geoekologii UAM w Poznaniu.

Z życzeniami pomyślności w 2007 r., w tym także pomyślnej współpracy z przyrodnikami na stanowiskach archeologicznych

Małgorzata Latałowa

Prof. dr hab. Małgorzata Latałowa
(członek Zarządu Stowarzyszenia Archeologii Środowiskowej)

Pracownia Paleoekologii i Archeobotaniki
Katedra Ekologii Roślin
Uniwersytet Gdański

Stysz

W pierwszych słowach, chciałbym Bardzo Podziękować Pani profesor za tak wyczerpujące wyjaśnienia. Myślę, że przydadzą się bardzo wielu osobom. To zaszczyt, że Pani poświęciła nam tyle swojego czasu.

Zamieszczam odnośnik do polecanej książki PRZEWODNIK DO BADAŃ ARCHEOBOTANICZNYCH

[link widoczny dla zalogowanych],

Jednocześnie, chciałbym zapytać o choćby szacunkowe koszty takich analiz.
Obecnie archeologia może aplikować o dotacje na badania archeologiczne, w składanych wnioskach można uwzględniać koszty badań i opracowań interdyscyplinarnych. Podejrzewam, że koszty zależą od zakresu prac i trudno powiedzieć konkretnie, co ile może kosztować, ale może warto ten temat przybliżyć, choćby szacunkowo? Bo niby „Palinologia już jest powszechnym narzędziem badań archeologicznych” ale jakby u nas nadal mało obecnym, np. z badań w których uczestniczyłem próbki do takich badań były pobierane tylko w Gdańsku.

Badania takie, nie stanowią standardu badawczego, jako takiego. I wynika to chyba właśnie z oszczędności, a może właśnie z braku takiej podstawowej wiedzy o tych badaniach.

Przykładem takiej dotacji jest Priorytet 4. Ochrona zabytków archeologicznych
[link widoczny dla zalogowanych]

I jeszcze, jeśli mogę nawiązać do tych badań w Gdańsku – do tej zmiany barwy - nastąpiła ona zapewne jako wynik kontaktu odsłoniętych warstw profilu z tlenem zawartym w powietrzu – ale może jestem w błędzie. To interesujące zjawisko, bowiem czytelność stratyfikacji uległa zmianie, gdyby ten wykop został zasypany natychmiast po osiągnięciu calca, zadokumentowaniu i pobraniu próbek – to tych obserwacji nie można byłby przeprowadzić. Traf chciał, że nie został zasypany.

Jakie tam zaszły procesy chemiczne? To raczej nietypowe zjawisko, cóż tam tak gwałtownie mogło zareagować?

Jeszcze raz bardzo dziękuję i pozdrawiam.

gość · Gość

Zmiany - zatarcie warstwowania widocznego na świeżym profilu albo wyodrębnienie się warstw w obrębie profilu wcześniej bardziej jednorodnego, to z jednej strony reakcje utleniania, z drugiej obsuszania się eksponowanej powierzchni. Osady organiczne na ogół ciemnieją na powietrzu i warstwy, które często sa widoczne bezpośrednio po odsłonęciu profilu, szybko ulegają zatarciu. Natomiast sąsiadujące ze sobą warstwy mineralne, jeśli sa zróżnicowane pod względem mineralogicznym i mają różną wielkość cząstek, nie tylko mogą różnie reagować na procesy utlenienia i dopływ światła, lecz także wysychaja w różnym tempie. W takim razie różnice między warstwami pogłębiaja się.
ML

Stysz

Jeśli chodzi o zmianę barwy gruntu, pod wpływem zmiany wilgotności to wiem, że do czynienia możemy mieć ze zjawiskiem fizycznej zmiany barwy jak i zmiany barwy wynikającej z reakcji chemicznej, odwracalnego uwodnienia. Tu znowu przydałby się geolog Smile

Stysz

Doskonały, przykład wykorzystania palinologii jako formy źródła informacji archeologicznej.

[link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]

dinoflagellate

Dzień dobry.
Zajmuję się badaniami nad cystami glonów Dinoflagellate.
Chciałem też zdobyć ogólną wiedzę w dziedzinie palinologii, dlatego mam pytanie do tutaj obecnych użytkowników - czy wie ktoś gdzie można zdobyć książkę Pani S. Dybovej-Jachowicz?
Przeszukałem wszystkie księgarnie i biblioteki w Krakowie i nic. W internecie też nie można jej dostać...

Calineczka

dinoflagellate

dziękuję za pomoc